Groene Stad Challenge geeft gemeenten grip op vergroening

Vijfentwintig deelnemende gemeenten, dat was vorige zomer de doelstelling van de initiatiefnemers achter de Groene Stad Challenge 2021. Ambitieus, maar met tv-tuinman Lodewijk Hoekstra als ambassadeur en gerenommeerde partijen Sweco en Husqvarna als mede-uitdagers moest het te doen zijn. Het bleek een schot in de roos: er deden maar liefst 104 gemeenten mee met de eerste editie van de challenge. Afgelopen januari werd de uitslag bekendgemaakt. Bij de steden eindigde gemeente Rijswijk (ZH) op een verrassende eerste plaats, bij de dorpen bleek Bloemendaal (NH) het groenst.

Toch is de challenge niet bedoeld als een wedstrijd welke gemeente de  groenste is. “Het gaat om het inzicht dat we bieden. De challenge is eigenlijk de eerste nationale nulmeting van al het groen in de bebouwde omgeving van Nederland. Dat is voor gemeenten heel waardevol”, zegt bedenker en ambassadeur Lodewijk Hoekstra.

De Groene Stad Challenge is een idee van Hoekstra zelf, die landelijke bekendheid geniet als de voormalig tv-tuinman van Eigen Huis & Tuin. Maar Hoekstra doet nog veel meer. Zo is hij oprichter van NL Greenlabel, de netwerkorganisatie die hij samen met landschapsontwerper Nico Wissing heeft opgezet en die inmiddels is uitgegroeid tot een speler van formaat als het gaat om vergroening van de leefomgeving. Lodewijk: “Toen we tien jaar geleden met een aantal gelijkgestemde bedrijven uit de groene sectorNL Greenlabel begonnen, was er bij overheden nauwelijks aandacht voor zaken als duurzaamheid, klimaatadaptatie of biodiversiteit. Gelukkig is dat nu anders. Tegenwoordig wil elke zichzelf respecterende gemeente aan de slag met vergroening. Vaak krijg ik de vraag: hoe dan? Waar kunnen we ons beleid op baseren? Om gemeenten met deze vragen te helpen, hebben we de challenge bedacht. Door letterlijk in kaart te brengen waar het groen en grijs zich in hun gemeente bevindt en welk handelingsperspectief er is voor de gemeenten.”

Voor het in beeld brengen van het groen in elke gemeente is het Zweedse Husqvarna aangehaakt bij de Groene Stad Challenge. Op het eerste gezicht een opmerkelijke partner. Hoekstra. “Net als iedereen kende ik Husqvarna vooral als kwaliteitsmerk van tuinmachines en gereedschap. Een paar jaar geleden ontdekte ik dat het bedrijf ook initiatiefnemer is van HUGSI, de Husqvarna Urban Green Space Index. Hiermee wordt op basis van satellietdata wereldwijd het groen in steden in kaart gebracht en wordt een ranking van de groenste steden ter wereld gepresenteerd. Vanuit NL Greenlabel zag ik hierin een prachtige kans om de kwantitatieve data van HUGSI te verrijken met de meer kwalitatieve benadering die we binnen NL Greenlabel hebben ontwikkeld. Erik Swan van HUGSI was enthousiast over een mogelijke samenwerking, vandaar dat we eind 2019 een meerjarig partnerschap met Husqvarna zijn aangegaan. De Groene Stad Challenge is rechtstreeks voortgekomen uit dit partnerschap.”

De derde partner achter de Groene Stad Challenge is Sweco, een internationaal opererend advies- en ingenieursbureau dat over veel kennis, projectervaring en knowhow op het gebied van data-analyses beschikt. Joeri Meliefste, adviseur stedelijk groen en klimaatadaptatie bij Sweco, hoorde over de samenwerking tussen NL Greenlabel en HUGSI en zag de mogelijkheden om de brede expertise van Sweco aan de challenge te koppelen. Meliefste: “Toen ik via Lodewijk meer te weten kwam over het plan voor de challenge dacht ik direct: als we vanuit Sweco ons netwerk en onze kennis van data kunnen inbrengen in deze samenwerking, dan ontstaat een ijzersterke combinatie waarmee we van grote waarde kunnen zijn voor Nederlandse gemeenten, provincies en bedrijven.”

En zo werd in het voorjaar van 2021 het plan bedacht voor de Groene Stad Challenge. Hoekstra: “Ik ben ook ambassadeur van het NK Tegelwippen, een ludieke en succesvolle campagne om gemeenten uit te dagen tegels te vervangen voor groen. Een leuke actie die veel positieve reacties krijgt. Zo kwam ik op het idee voor een ‘wedstrijd’ tussen gemeenten om de titel Groenste Stad of Groenste Dorp van Nederland. Maar in wezen gaat het niet om winnen of verliezen maar is de challenge vooral een middel om beleidsmakers en inwoners te stimuleren na te denken over groen in hun gemeente. Vanuit de challenge maken we inzichtelijk hoe het staat met de natuur binnen hun leefomgeving en kunnen we ze helpen met concrete handelingsperspectieven bij het vraagstuk van vergroening. We bieden in feite een nationale nulmeting van al het groen in de bebouwde omgeving en geven aan waar het groener kan: best wel uniek.” 

Dat klinkt mooi, een nationale nulmeting, maar wat wordt er precies gemeten en hoe? Joeri Meliefste legt uit: “We gebruiken diverse databronnen, zoals het platform Publieke Dienstverlening Op de Kaart (PDOK), de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en de meest recente gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Door gebruik te maken van zeer recente luchtfoto’s kunnen we tot op 50 cm nauwkeurig zien waar het groen zich bevindt en om wat voor soort groen het gaat: bomen, struiken of gras.” Op basis van de data wordt vervolgens per gemeente op wijk- of buurtniveau een analyse gemaakt waarbij gekeken wordt naar een vijftal indicatoren (KPI’s). We kijken naar zaken als groen versus verharding, de oppervlakte van het openbaar stedelijk groen per inwoner maar ook naar de gezondheid van het groen. Op de website van de challenge hebben we een gedetailleerde uitleg van deze methodiek gezet, zodat iedereen kan zien hoe we te werk gaan.”

De meting is een opstapje naar wat Hoekstra en Meliefste misschien wel de belangrijkste opbrengst van de challenge noemen: de vergroeningspotenties. Hoekstra: “We hebben bewust gekozen voor een challenge, dus geen verkiezing. Maar als we gemeenten uitdagen om meer te vergroenen, willen ze natuurlijk ook weten waar en hoe. Daarom brengen we de vergroeningspotenties in kaart.” Meliefste: “Aan de hand van zeven vergroeningspotenties geven we gemeenten gedetailleerd inzicht in de plekken die groener kunnen. Dan kun je denken aan plaatsen waar zinloze verharding ligt, parkeervakken en daken die groener kunnen, plekken die geschikt zijn om meer te bomen planten etc. Maar ook particuliere tuinen nemen we mee, zodat gemeenten ook inzicht krijgen in het groen dat ze niet zelf beheren en de potenties die daar liggen om te vergroenen. En die zijn aanzienlijk, 50 procent van de tuinen kunnen nog meer dan 30 procent vergroend worden. Veel gemeenten vinden dat heel waardevol.” 

Dat laatste geldt zeker voor de gemeente Doetinchem, die bij de eerste editie van de challenge een mooie top-10 notering behaalde en extra werd beloond met de prijs voor de gemeente met het meeste groen per inwoner. Wethouder Ingrid Lambregts tijdens de prijsuitreiking:  “Doetinchem is een compact gebouwde stad met veel gemeentegroen. Maar bij deze prijs gaat het niet alleen om het groen van de gemeente maar ook om particuliere tuinen. Een hele mooie score dus!” Over de vraag waarom Doetinchem mee heeft gedaan met de challenge hoeft Lambregts niet lang na te denken. ‘Op zich weten onze mensen wel dat we een groene gemeente zijn en waar we nog zaken kunnen verbeteren, maar het gaat mij vooral om de vergelijking. Dat vind ik zo interessant aan dit onderzoek.” Wethouder Jacqueline van Dongen van de gemeente Zwijndrecht (prijs voor de beste groenspreiding) valt haar bij: “We hebben gehoor gegeven aan Lodewijks oproep omdat we graag objectief willen weten waar we staan, hoe we het doen ten opzichte van andere gemeenten.”   

Bij die vergelijking gaat het niet om een competitie, benadrukken de initiatiefnemers nogmaals, maar om het ontwikkelen van maatstaven voor groen. Wat is het minimum dat elk dorp en elke stad aan groen moet hebben? Daar zijn inmiddels diverse uitgangspunten voor bedacht, zoals ‘iedere inwoner moet op vijf minuten loopafstand in een park of plantsoen terecht kunnen’ of de zogeheten ‘3-30-300-regel’. Om kennis uit te wisselen over dit soort onderwerpen heeft Koninklijke Vereniging Stadswerk speciaal voor gemeenten die meedoen aan de challenge een Community of Practice in het leven geroepen. Ook Stichting Steenbreek, waar veel gemeenten al bij zijn aangesloten, is nauw betrokken bij de Groene Stad Challenge. Hoekstra is blij met deze samenwerkingen. “Stadswerk is een netwerk van gemeenten, zij weten alles van beleidsvorming en hoe je door samen te werken ‘best practices’ kunt ontwikkelen. Steenbreek is natuurlijk dé partner als je als gemeente initiatieven wil ontwikkelen met bewoners. Dat deze partners zijn aangesloten bij de Groene Stad Challenge zegt echt wat over de impact ervan.”

Die impact moet nog veel groter worden, benadrukken Hoekstra en Meliefste. “Bij de editie van 2021 deden in 104 gemeenten en vier provincies mee, waardoor we ongeveer één derde van Nederland hebben kunnen analyseren. Hartstikke mooi natuurlijk, maar we willen méér. Het doel is om heel Nederland, dus alle 344 gemeenten in alle provincies in kaart te brengen en te vergroenen. Met name de grote gemeenten blijven nog wat achter, dus die willen we de komende editie extra aandacht geven”, zegt Hoekstra. Wat daarbij helpt is dat provincies de Groene Stad Challenge ook ondersteunen. De afgelopen editie faciliteerden de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland, Utrecht en Gelderland gemeenten om mee te doen met de challenge. “Voor komende editie hopen we dat ook de overige provincies zich hierbij aansluiten. Want uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: een groen, gezond en gelukkig Nederland. De Groene Stad Challenge helpt gemeenten om dat te realiseren. Daar gaan we voor!”

Op welke vragen geeft de Groene Stad Challenge antwoord?

Kijk voor meer achtergrondinformatie en inschrijven op www.groenestadchallenge.nl