Het is een uitdaging, want het blijft voor bomen vreselijk druk onder de grond
Al het leven van de planten begint onder de grond, dus de bodem is van heel groot belang. Directeur en mede-eigenaar Bart Stoffer van Groenadvies Amsterdam bv. “Het is een open deur, maar de groeiplaats is essentieel vooral in de stedelijke omgeving waar wortels de ruimte moeten delen met kabels, leidingen en funderingen.”
Stoffer: “De bodem moet redelijk luchtig zijn, voldoende vocht en voeding bevatten en goed toegankelijk zijn voor zuurstof. Dat is in een stad moeilijk; een verhard maaiveld en een verdichte ondergrond. In vooral West-Nederland staat het grondwater hoog en is er dus verticaal gezien weinig ontwikkelingsruimte. In de breedte lukt het vaak ook niet; door kabels, leidingen en funderingen.
Maar het is volgens Stoffer niet onmogelijk. “Maar dan graag het liefst zo vroeg mogelijk rekening houden met de vereiste ondergrondse ruimte; het uiteindelijke formaat van de boom bepaalt de grootte van de groeiplaats. Ik zou willen dat daar waar je kabel- en leidingentracés in de openbare ruimte intekent, je ook rekening houdt met groeiruimte voor wortels. Dat gebeurt vaak niet, omdat groeiplaatsen pas op het laatst worden bedacht. We houden rekening met water, stroom, gas en vandaag de dag ook met glasvezel. Ook de uitbreidingen van bestaande leidingen hebben prioriteit, doordat de vraag naar meer woningen blijft stijgen. Het is lastig om nog ruimte te vinden, ook ondergronds.”
‘Het zou goed zijn als er in het ontwerp tijdig rekening wordt gehouden met de ondergrondse groeiruimte voor de bomen.’
Stoffer: “Er zijn veel oplossingen beschikbaar voor kwalitatief goede groeiplaatsen waarbij de verticale belasting op het maaiveld wordt overgebracht op de bodem onder de groeiruimte. Zo’n veertig jaar geleden werd ‘bomenzand’ bedacht als compromis tussen draagkracht en voeding. Later kwamen bunker-achtige constructies zonder dit compromis maar met een stevige ruimteclaim als gevolg. Inmiddels zijn er tussen deze uitersten veel producten te vinden van kunststof ‘kratjes’ en ‘paddenstoelen’, tot veel soorten granulaat.”
Groenadvies
“Wij adviseren over de mogelijkheden en oplossingen voor het inpassen van groen in het ontwerp naast bestaande of nieuwe tracés. Het zou goed zijn als er in het ontwerp tijdig rekening wordt gehouden met de ondergrondse groeiruimte voor de bomen; een tracé voor boomwortels naast die voor kabels en leidingen. Op die manier is deze ruimte gereserveerd, gelijkwaardig aan de overige voorzieningen. Zorg er dan ook voor dat de boomwortels niet buiten de groeiplaats kunnen groeien. Graafwerk voor herstel van bestaande of de aanleg van nieuwe leidingen gebeurt dan buiten de beworteling waardoor wortelschade wordt voorkomen. Het wordt nu, veertig jaar na de introductie van bomenzand toch wel eens tijd dat het groen in de openbare ruimte een volwaardige en gelijkwaardige plaats krijgt en niet langer de vreemde eend in de bijt is”.
Directeur en mede-eigenaar Bart Stoffer: “Wij zijn een adviesbureau dat bestaat uit negen personen. Wij voeren geen onderhoudswerkzaamheden uit, maar geven enkel advies over alles wat met groen te maken heeft in openbare ruimten. Aangezien bomen de grootste planten zijn, zijn daar vaak de grootste problemen mee. Vandaar dat wij hierover de meeste vragen beantwoorden. Bijvoorbeeld over een boom met schimmelaantasting. Is de boom dan nog veilig? Kan deze blijven staan? Kunnen we daar iets aan doen? Een ander voorbeeld: wat zijn de gevolgen voor het groen van een theaterfestival in het stadspark, het renoveren van een wijk of de werkzaamheden aan de kabelinfrastructuur of rioleringen onder de grond.”
Verzakte kademuur aan de Nassaukade in Amsterdam door een gesprongen waterleiding. Uiteindelijk bleken twee getroffen bomen niet te handhaven.
Vragen komen veelal vanuit de gemeentelijke overheid. Het bureau werkt veel samen met Amsterdam, maar ook met andere gemeenten of grote partijen als projectontwikkelaars, woningbouwverenigingen of weg- en waterbouwers. Stoffer: “Elke partij wil weten wat de mogelijke gevolgen zijn bij het verder uitwerken van hun plan. Onze aanpak? Wij pakken het plan vast, gaan naar de locatie en gaan op onderzoek uit. Ons advies ligt grotendeels op het snijvlak van biologie aan de ene kant en techniek anderzijds. Zo hebben wij bij de ontwerpplannen voor maaiveldrenovaties niet alleen verstand van bomen, maar ook kennis van uiteenlopende werkmethoden en alternatieven. Het is onze taak om vragen te beantwoorden en gaandeweg het onderzoek komen we allerlei zaken tegen. Hebben we onvoldoende informatie paraat, dan vragen we de opdrachtgever ons deze te verschaffen. Denk hierbij aan het voornemen van een gemeente om op een vernieuwende manier een riool aan te leggen. Om te bepalen wat dat betekent voor het groen, willen wij weten wat die innoverende methodiek behelst.”
Onafhankelijk advies
Bij elke vraag benoemt Groenadvies Amsterdam de voors en tegens. “We geven onafhankelijk advies en het maakt voor ons geen verschil wie de vraag stelt, dus ook niet in het geval van een dispuut tussen een particulier en een gemeente over het kappen van een grote boom die het zonlicht van een woning wegneemt. Iedere partij krijgt hetzelfde antwoord. Daarmee staat of valt onze objectiviteit en betrouwbaarheid. Het is overigens aan de belanghebbenden of ze ons advies al dan niet overnemen en uitvoeren.”
Gaat bij een project uiteindelijk de schop in de grond, dan zal Groenadvies Amsterdam aan de zijlijn meekijken. “Dat is om te zorgen dat het groen niet alsnog beschadigd raakt. Een enthousiaste graafmachinist die een gat graaft heeft een ander belang dan het opkomen voor het groen dat hij op zijn werkplek tegenkomt. Het vergt sociale vaardigheden om hem te overtuigen. We adviseren dan ook graag ter plekke over bijvoorbeeld het snoeien van een tak die de werkzaamheden belemmert, ook al was dat niet de eigenlijke vraag waardoor wij betrokken raakten. Het is allemaal niet zwart-wit.”
Werken naast bomen: meten is weten.
Aparte tak van sport
Nederland kent sinds jaar en dag wetgeving als het gaat over het beschermen van de natuur.
Stoffer: “Toch begint ecologie de laatste jaren pas echt in te dalen bij uiteenlopende partijen als projectontwikkelaars. Als ze een terrein kopen om daarop onroerend goed te bouwen, waarbij het groen zal moeten wijken, dan beseffen ze: o ja, we moeten hier nog iets doen in het kader van Wet Natuurbescherming. In zo’n geval voeren we quickscans uit of verrichten nader onderzoek en wij adviseren over wat mag en kan. Daarbij kan de lokale regelgeving overigens per gemeente verschillen. We helpen eveneens bij het aanvragen van ontheffingen. Bijvoorbeeld als vleermuizen of gierzwaluwen zich nestelen in een oud flatgebouw van de woningbouwvereniging, dat op het punt staat om gerenoveerd te worden.
Ruim vijftien jaar geleden startte Groenadvies Amsterdam met vier medewerkers, vooral in Amsterdam en directe regio. Ze zijn altijd op zoek naar gedreven groenmensen met een praktische insteek . “Het werk is leuk, zeker als de projecten groter worden, zoals een industriegebied aan de rand van de stad dat wordt omgevormd tot woongebied of de herontwikkeling van een stadspark. Het is gevarieerd en speelt zich grotendeels buiten af. Daarnaast is het van belang om een verhaal helder op papier te krijgen, liefst zo kort mogelijk. Ook door onderzoeksrapporten snel te doorgronden, bouwvergaderingen bij te wonen en adviezen toe te lichten of zelfs te verdedigen. Het hoort er allemaal bij. Net als het omgaan met het besef dat wij de vreemde eend in de bijt zijn in de civiele wereld, waarbij andere partijen zich niet altijd kunnen voorstellen waar het bij ons over gaat. Kortom: we zijn al snel op zoek naar het schaap met de vijf poten en vinden daarbij affiniteit en competenties belangrijker dan het papiertje.”
Het meten van de kwaliteit van de inwendige stamvoet van een boom in Artis met behulp van geluidstomografie.
Uiteenlopende projecten
Bij dierentuin Artis staan de komende jaren diverse projecten op stapel: dierenverblijven vervangen, bebouwing renoveren en her en der groen dat moet verdwijnen, waaronder ook bomen. “Veel van deze ingrepen hebben gevolgen voor beschermde plant- en diersoorten in het park, anders dan de dierentuindieren, maar dat mochten wij eerst op een rij zetten. De stedelijke ontwikkeling van Spaarndammerdijk en de voormalige Houthavens in Amsterdam, het vervangen van de riolering in een wijk in Zaandam waarbij het lot van een aantal beeldbepalende bomen in kaart werd gebracht of een deels ingestorte kademuur langs de Amsterdamse Nassaukade door een gesprongen waterleiding, waarbij twee bomen reparatiewerkzaamheden belemmerden. Wij kijken, meten, graven, schetsen een beeld en adviseren”, besluit Stoffer.
