‘Groen geeft een gevoel van geborgenheid’

Het nieuwe High Intensive Care Centre in Heiloo is ontworpen als ‘healing environment’: gebouw en groen vormen samen een omgeving die bijdraagt aan het herstel van de cliënten. “Gebouw en landschap zeggen: je bent hier welkom, op deze mooie en rustige plek.”

Landgoed Willibrordus in Heiloo, een terrein met verschillende psychiatrische klinieken, wordt heringericht en verder opengesteld. Essentieel onderdeel daarvan is de bouw van een nieuw High Intensive Care Centre (HIC) van GGZ Noord-Holland-Noord, een kliniek voor tijdelijke opname van mensen met ernstige mentale problemen. Bij het ontwerp is een grote rol weggelegd voor het groen. Hiervoor werkten Mecanoo, Studio BLAD en Boekel Tuin en Landschap samen.

Het uitgangspunt van het ontwerp was de visie van Redesigning Psychiatry, een onderzoeksgroep met ontwerpers, psychologen en filosofen. Emma van der Staay, architect bij Mecanoo, vertelt: “Hun kerngedachte is dat mentale klachten een verstoring zijn van de relaties met jezelf en je omgeving, en dat de behandeling draait om het herstel van die relaties. Bij ons ontwerpproces gingen we daarom uit van de vraag: hoe kunnen we zorgen voor een healing environment, een omgeving die bijdraagt aan herstel? Vanuit deze gedachte kozen we voor natuurlijke materialen zoals hout, zodat het ontwerp zintuiglijk comfort biedt. De centrale straat is een ontmoetingsplek die zorgt voor een heldere oriëntatie en daarmee zelfredzaamheid voor de clienten. Daarnaast hebben we ervoor gezorgd dat er een sterke connectie met het omringende landschap is.”

Tussen de verschillende vleugels van het gebouw wordt het landgoed als het ware in het gebouw opgenomen in de vorm van besloten binnentuinen, zodat cliënten overal uitzicht op het groen hebben en op veel plekken naar buiten kunnen. Er zijn zachte overgangen tussen de binnen- en buitenruimte, legt Van der Staay uit: “Bijvoorbeeld door de luifel om het hele gebouw heen, waardoor het lijkt alsof er een soort veranda is. Ook binnen zijn zachte overgangen gecreëerd tussen de ene en de andere ruimte. De tuin is op natuurlijke wijze begrensd met staalkabels die kunnen begroeien onder de doorgaande luifel, zodat er geen hekwerk nodig is. Binnen heb je daardoor niet het gevoel dat er een hek om je heen staat, van buitenaf oogt het gebouw transparant.” Frank van Zuilekom, landschapsarchitect en mede-eigenaar van Studio BLAD, vult aan: “Ook binnen de tuin is gezorgd voor zachte overgangen. Je kunt met groen afstand creëren waardoor iets natuurlijk oogt en er toch een barrière is.”

Van der Staay: “In de organisatie van het landgoed hebben we een as geïntroduceerd, als een ruggengraat waarlangs alle gebouwen met zorg-gerelateerde functies gepositioneerd zijn. Daarmee wordt helderheid in het landgoed gebracht.” Van Zuilekom: “De gebouwen op het landgoed verschillen sterk in architectonische kenmerken. Met het groen maken we er één geheel van, een landschap waar alle paviljoens als vanzelfsprekend in komen te staan. Historisch heeft het land hier een akkerpatroon. Dat patroon laten we ten zuiden van de as terugkeren. Ten noorden van de as vormen we een ander type landschap: dichtbij Heiloo wordt het meer als een park, met grote rododendrongroepen, verder van Heiloo wordt het een polderlandschap met siergrassen. Zo past het landgoed helemaal in zijn context.” 

 “Met het ontwerp van gebouw en groen vertellen we aan de cliënten: je bent hier welkom, je bent hier veilig, op deze mooie en rustige plek”, zegt Pieter Hoen, director of urbanism and public space bij Mecanoo. Van der Staay: “Het gebouw is zo ontworpen dat je je tussen de verschillende prikkelarme en prikkelrijke zones – je kamer, je cluster, de centrale straat in het gebouw – kunt bewegen, zodat je steeds een stap verder kunt gaan als je daaraan toe bent.” “Wat geldt voor binnen, geldt ook voor buiten”, zegt Van Zuilekom: “Je kunt op verschillende niveaus naar buiten, steeds een stap verder: je kunt een klein stukje de tuin in of voorbij de tuin het hele landschap in, en tot slot voorbij het landschap de wereld weer in.”

Boekel Tuin en Landschap tekende voor het beplantingsplan. Eigenaar Arjan Boekel licht toe: “HIC-cliënten komen uit een crisissituatie en hebben behoefte aan een prikkelarme omgeving. Daarom hebben we gekozen voor kleine tot middelgrote bomen. Deze filteren de bebouwing, en zorgen voor een geborgen sfeer en een kleinschalige opzet met een menselijke maat. Ook zijn de relatief schaduwrijke binnentuinen gebaat bij de filterende werking van de boomkronen, omdat die de harde scheiding tussen zon en schaduw verzachten. Verder is de beplanting voornamelijk groen, met subtiele bloei. Geen uitbundige en kleurrijke beplanting, maar juist een ingetogen pallet van groentinten, bladvormen en bladtexturen. Er zit relatief veel wintergroene beplanting in de tuin, zodat de tuin jaarrond een echte kijktuin is vanuit de cliëntenkamers en de centrale gangen.” Van der Staay vult aan: “In de architectuur zorgt de afwisseling van ruimtes voor een geborgen sfeer voor cliënten, terwijl er ook sprake is van een prettige en veilige (werk)omgeving voor medewerker en bezoeker.”

Hoe verhouden de kosten en baten zich bij dit project tot elkaar? “Wat de baten zijn van groen, is altijd lastig te kwantificeren”, antwoordt Hoen. “Maar dat betekent niet dat er geen baten zijn. Woningen in de directe omgeving van een park worden bijvoorbeeld meer waard, en mensen die een plek hebben om te bewegen, blijven gezonder. Zo betaalt groen zich misschien indirect wel drie keer terug. Wat het HIC betreft: het is inmiddels aangetoond dat in zorgsituaties groen bijdraagt aan een sneller herstel en een betere mentale gezondheid.” Van Zuilekom: “Vergeet de flora en fauna niet. Het is lastig om een prijskaartje aan het ecosysteem te hangen, maar het is voor iedereen essentieel dat het daarmee goed gaat.” Hoen: “Bij het HIC laten we aan de cliënten zien dat er zorg en aandacht is besteed aan de omgeving. Dat geeft een bepaald wereldbeeld, een gevoel van zorgzaamheid, een gevoel dat hier de dingen kloppen. Daar kan je geen prijskaartje aan hangen.”