Amsterdam werkt met vergroening daken aan de stad van morgen

De gemeente Amsterdam heeft zich gecommitteerd aan het drastisch verminderen van CO₂-uitstoot door onder meer haar vastgoedportefeuille te verduurzamen. De gemeenteraad heeft hiervoor voorlopig 150 miljoen euro vrijgemaakt voor de komende vier jaar. In totaal worden de komende jaren zo’n 300 gemeentelijke panden aangepakt. Een van die panden is Het Poortgebouw in cultuurpodium Tolhuistuin in Amsterdam Noord. Greenpro nam er een kijkje en sprak met verschillende betrokkenen bij het project.

Jan Henk Tigelaar, directeur van Rooftop Revolution, benadrukt de cruciale rol van samenwerking in dit specifieke project. “We hebben vanuit Rooftop Revolution geadviseerd over de mogelijkheden voor het dak. Het was een samenspel van de wensen van de huurder, de mogelijkheden van het dak en de ambities van de gemeente,” legt hij uit. De gemeente Amsterdam, vertegenwoordigd door Claudia van ’t Slot en Eveline Roubos, speelde een actieve rol in het faciliteren van dit project. “We willen met het Programma Duurzaam Gemeentelijk Vastgoed echt het goede voorbeeld geven door duurzame en innovatieve oplossingen te implementeren in onze panden,” aldus Roubos.

De realisatie van het blauw-groene dak was echter niet zonder uitdagingen. De diversiteit in beplanting en de technische vereisten van het dak vergden nauwkeurige planning en uitvoering. Sandor Walinga, tuin- en landschapsontwerper, licht toe: “Het dak biedt een verscheidenheid aan omstandigheden, van volle zon tot diepe schaduw, wat vraagt om een zorgvuldig gekozen mix van beplanting. We hebben ongeveer 70 tot 80 verschillende plantensoorten gebruikt om ervoor te zorgen dat het dak biodiversiteit ondersteunt en robuust is tegen de wisselende omstandigheden.”

De beplanting  omvat een mix van inheemse planten, die van nature thuishoren in Nederland óf het Nederlandse ecosysteem,  aangevuld met enkele soorten uit vergelijkbare klimaatzones. Een van de opvallende kenmerken van het beplantingsplan is de seizoensgebonden bloei, die gedurende het hele jaar variatie en kleur toevoegt aan het dak. “In het voorjaar zorgen bloembollen voor een extra laag van kleur en leven op het dak, gevolgd door een gevarieerde bloei van de vaste planten in de zomer,” zegt Walinga. Deze gefaseerde bloei draagt bij aan de biodiversiteit door het hele jaar door voedsel en habitat te bieden voor verschillende insectensoorten, zoals bijen en vlinders.”

Het beplantingsplan is ook ontworpen met een zekere mate van natuurlijke dynamiek in gedachten. “De planten zijn niet in strikte vakken gescheiden, maar zijn gemengd om een meer natuurlijke uitstraling te creëren,” legt Walinga uit. “Dit betekent dat de planten in de loop van de tijd enigszins zullen verschuiven en zich mogelijk zullen verspreiden naar nieuwe delen van het dak, wat bijdraagt aan een dynamisch en zelfregulerend ecosysteem.”

Dit dynamische karakter vereist echter wel een goed doordacht onderhoudsplan. “Het is belangrijk om regelmatig te monitoren hoe de beplanting zich ontwikkelt en waar nodig in te grijpen,” zegt Van ‘t Slot. “Dit kan betekenen dat we bepaalde soorten moeten bijplanten of juist indringers moeten verwijderen om ervoor te zorgen dat het dak zijn ecologische waarde behoudt.” 

Daarnaast moest het dak aangepast worden om de waterbufferingscapaciteit te vergroten. “Het groene dak is niet alleen esthetisch, maar functioneert ook als een blauw dak, dat regenwater opvangt en buffert,” vertelt Van ‘t Slot. “Dit helpt niet alleen bij het beheer van regenwater, maar draagt ook bij aan het koelen van het gebouw en de omgeving.”

Een van de drijfveren achter het project is de toenemende noodzaak om stedelijke gebieden beter voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering. Het gblauw-groene dak draagt hieraan bij door niet alleen water te bufferen, maar ook door een leefomgeving te bieden voor diverse soorten planten en dieren. Matthea de Jong, huurder van het Poortgebouw en directeur van cultuurpodium Tolhuistuin, merkt op: “Dit project past perfect bij onze ambitie om duurzaamheid en biodiversiteit te bevorderen op het terrein van de Tolhuistuin. Het is een prachtige manier om de bezoekers van onze culturele programma’s bewust te maken van de oplossingen die beschikbaar zijn voor klimaatproblemen en hen daar actief bij te betrekken.”

Een ander belangrijk aspect bij de realisatie van blauw-groene daken is de omgang met de eventuele monumentale status een gebouw. Jan Henk Tigelaar van Rooftop Revolution legt uit: “Bij onze projecten lopen we geregeld tegen beperkingen aan, zoals de monumentenstatus van gebouwen of het beschermde stadsgezicht. Dit kan een beperking zijn voor wat er mogelijk is qua aanpassingen aan het dak. Al zien gelukkig steeds meer instanties de noodzaak van klimaatadaptatie en de gevolgen daarvan voor de gebouwde omgeving.”

Eveline Roubos vult aan: “Het is altijd een delicate balans tussen het behouden van het historische karakter van een pand en het doorvoeren van duurzame innovaties. Toch werkt de gemeente op dit moment ook aan plannen om de regels voor het verduurzamen van  erfgoed te versoepelen. Het Poortgebouw heeft geen beschermde status. Dat scheelt.”  

Het dak op het Poortgebouw is daarmee een succesvol voorbeeld van hoe samenwerking tussen verschillende partijen kan leiden tot innovatieve en duurzame oplossingen voor stedelijke uitdagingen. Het project draagt niet alleen bij aan de biodiversiteit en klimaatadaptatie, maar dient ook als een inspiratie voor andere initiatieven. Zoals Roubos treffend samenvat: “Dit project laat zien wat er mogelijk is als we onze ambities op het gebied van duurzaamheid serieus nemen. Het is een stap richting een groenere en meer weerbare stad van morgen.”

Alle ambities van Amsterdam voor een energiezuinige en veerkrachtige toekomst zijn samengebracht in het document “Onze stad van morgen”, legt Eveline Roubos van de afdeling Duurzaam Gemeentelijk Vastgoed van de gemeente Amsterdam uit. “Deze visie fungeert als leidraad voor zowel bestaande als nieuwe initiatieven die bijdragen aan een duurzame stad.”

Onderdeel van deze bredere visie is het Programma Duurzaam Gemeentelijk Vastgoed, waarin de gemeente Amsterdam zelf het goede voorbeeld geeft door haar panden grondig te verduurzamen. Seuren: “De verduurzaming varieert van isolatie en het plaatsen van zonnepanelen tot de aanleg van groene of blauw-groene daken en het installeren van warmtepompen. Ook zoeken we voortdurend naar innovatieve manieren om te verduurzamen, zoals bijvoorbeeld het gebruik van biobased isolatiemateriaal. Elk pand wordt individueel beoordeeld om de meest effectieve maatregelen te implementeren.”

Het blauw-groene dak op het Poortgebouw in de Tolhuistuin is slechts het topje van de ijsberg als het gaat om de duurzame transformatie die de gemeente Amsterdam momenteel ondergaat. Onder de noemer “Programma Duurzaam Gemeentelijk Vastgoed” zet de stad zich in om haar eigen panden te verduurzamen en daarmee een groenere, gezondere en weerbaardere stad te creëren.

De resultaten van dit programma beginnen al zichtbaar te worden in de stad. “Op meer dan 50 gemeentelijke panden zijn inmiddels groene daken aangelegd”, vertelt Seuren. “Daaronder een aantal mooie voorbeelden zoals op de Ite Boermastraat en aan de Oostelijke Handelskade. Daarnaast zijn er al meerdere groene gevels gerealiseerd, die niet alleen bijdragen aan een beter klimaat, maar ook een esthetische meerwaarde bieden aan de stadsomgeving.”

Een belangrijk element van het Programma Duurzaam Gemeentelijk Vastgoed is samenwerking. Onder initiatieven zoals ‘Zon op daken’ werkt de gemeente samen met aannemers en coöperaties om zonnepanelen op gemeentelijke panden te plaatsen. Deze zonnepanelen zijn eigendom van coöperaties, die ervoor zorgen dat de opgewekte energie ten goede komt aan Amsterdammers die geen geschikt dak hebben om zelf energie op te wekken. Dit model biedt voordelen voor alle betrokkenen en helpt om de energietransitie in de stad te versnellen.

De ambitie van Amsterdam reikt echter verder dan alleen gemeentelijk vastgoed. Met innovatieve projecten zoals RESILIO, waar inmiddels 10.000 m² aan slimme blauw-groene daken zijn gerealiseerd, en andere initiatieven zoals Project PhotoSynthesis en SmartRoof 2.0, laat de gemeente zien hoe zij met partners en technologieën vooruitstrevende oplossingen ontwikkelt. Bovendien stimuleert de gemeente Amsterdammers zelf om actief bij te dragen aan de vergroening van de stad met subsidieregelingen voor groene daken en gevels.