‘Grootschalige infrastructuur vraagt om grootschalige landschappelijke gebaren’

Datacenters en grootschalige loodsen zijn de ruggengraat van de (digitale) economie. Even nu.nl bekijken op de mobiele telefoon gaat over datatoepassingen, netwerken en ‘cloud computing’. Zonder datacenters staan onze foto’s niet in de cloud, hebben wij geen realtime navigatie, en streamen we geen muziek of Netflix… De vestiging van grootschalige infrastructuur zoals bijvoorbeeld datacenters vraagt aandacht voor een goede inpassing in ruimte en infrastructuur en een meerlaagse benadering. Niet één sector of één belang is hier leidend.

De populariteit van online shoppen leidt immers niet alleen tot een grotere vraag naar (X)XL-vastgoed, ook de vraag naar kleiner logistiek vastgoed met een strategische positie dicht bij de klant, om ‘same day delivery’ te kunnen aanbieden, neemt toe. Dat dit vastgoed gekoppeld wordt aan snelwegen zorgt voor efficiency, daarnaast wordt ook de energiesector gekoppeld aan snelwegen. Datacenters en grote loodsen geven hierdoor de term ‘black box’ een hele nieuwe dimensie. Je kan niet zien wat er binnen gebeurd, en hebben ze enorme grijs-zwarte gevels die langs de snelweg staan. Een gebouw zonder ramen: ‘data en elektriciteit erin, data en warmte eruit’. Windmolens, flikkerende zonnevelden, asfalt en blik van de auto’s is het beeld dat op veel plekken in Nederland zichtbaar wordt. Het koppelen van slechts enkele belangen zorgt voor een naargeestige omgeving.

Hoe voorkomen we ongewenste effecten zoveel mogelijk en benutten we tegelijk de potentie van deze groeiende sector? Dit vraag naar mijn idee om grootse gebaren en zeker grootse landschappelijke gebaren, waar verschillende lagen in het plan zitten allen die bijdragen aan de transities waarin we zitten. Natuur, landbouw, energie, recreatie, woningbouw, klimaatadaptatie….allemaal lagen die in een ge(s)laagd plan zitten.

Ik merk gelukkig dat wij landschapsarchitecten steeds vaker en eerder bij bouwopgaven worden betrokken. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de grote opgaven van deze tijd: het beschermen van de biodiversiteit, de energietransitie en de klimaatopgave. Dan is het prettig als deskundigen met verstand van zaken in een vroeg stadium kunnen meekijken en een toekomstvisie kunnen neerleggen.

Zo spelen er allerlei grote opgaven rondom het Noordzeekanaal bij Spaarnwoude aan de ene zijde en aan de andere zijde de Wijkermeerpolder. Het daadwerkelijk slim koppelen van allerlei belangen, zoals iets terug doen voor de natuur en natuurbeleving kan leiden tot een integraal ontwerp voor mens én dier. Grootschalig natuurherstel, natuurbeleving, verzachten van klimaatsverandering, inpassing van grootschalige infrastructuur, verstedelijking, maar ook het bieden van nieuwe sociaaleconomische mogelijkheden zijn allemaal belangen die gelijk moeten worden gesteld in dit bijzondere gebied. 

Nederland heeft een lange traditie van ruimtelijke planning en van het sturen op stedelijke ontwikkeling om daarmee open ruimte tussen stedelijke gebieden open te houden. Het bekendste voorbeeld hiervan is het zeer succesvolle Rijksbufferzonebeleid zoals Spaarnwoude, dat ruim 50 jaar uitstekend heeft gefunctioneerd en door het kabinet Rutte I in 2012 is afgeschaft. Voor deze opgave zou je een nieuw Rijksbufferzone kunnen vaststellen, waarbij alle belangen op een juiste manier worden ingepast, zodat dit meerwaarde creëert. Een Rijksbuffer van Spaarnwoude met de Wijkermeerpolder tot aan de duinen van Wijk aan Zee. Geen doekjes voor het bloeden, maar grote landschappelijke gebaren waarin alle belangen gelijkwaardig aan de ontwerptafel zitten.   ❯Waarin de landschappelijke structuren nog steeds drager zijn.

De eisen die aan een (X)XL gebouw worden gesteld, zijn nu voornamelijk bouwkundig van aard (brandveiligheid, parkeren, etc.). Hierdoor worden kansen voor meervoudig ruimtegebruik gemist. Ik kan me voorstellen dat multifunctioneel gebruik van gebouw en terrein meer kan worden afgedwongen door aanvullende eisen te stellen. Zorg dat dakconstructies duinen kunnen zijn. Gemeentelijke parkeernormen zijn vaak gerelateerd aan het bebouwde oppervlak (floor space index), in plaats van het aantal werknemers, waardoor er soms grote aantallen ongebruikte parkeerplekken worden gerealiseerd. Beperk het aantal parkeerplaatsen op maaiveld, bijvoorbeeld door te stapelen en te delen. Gebruik gevels voor het opwekken van energie en/of benut ze voor ecologische doeleinden.

Inspiratie kan het oude Oer-ij landschap bieden. Deze landschapsstructuur ligt nog in delen klaar. We richten ons dat op het versterken van de  zichtbaarheid van de geomorfologische patronen. Hiervoor biedt de waterbergingsopgave goede kansen.  Met subtiele ontgravingen zijn hierin verlaagde zones gecreëerd die in combinatie met natuurontwikkeling, extensief landbouwkundig gebruik (zoals bijvoorbeeld voedselbossen) de krekenpatronen kunnen tonen als natte zones. 

Een grootschalig elektrisch krachtstroomstation zou in dit grootschalige landschap kunnen opgaan. De oplossing kan meerwaarde bieden voor de natuurbeleving van Spaarnwoude, kan recreatief programma bevatten als een oer-ij brouwerij, een oer-ij wellness, een kind natuurcentrum die in gaat op de unieke brakke natuur die hier voorkomt. We stellen voor de structuur van waterbergingskreken verder uit te bouwen tot een samenhangende structuur, die bovendien beter zichtbaar is in het landschap. Hierbij kan de Wijkermeerpolder verbonden worden met de Houtrakpolder, waarbij in de Wijkermeerpolder ruimte is voor natuurontwikkeling, waterberging duurzame landbouwvormen en recreatie. Het gaat hier niet om het compleet vergraven van een landschap maar naar subtiel verlaagde kreken in permanente verbinding met het stelsel van watergangen. Op sommige punten is het ook wenselijk een watergang te verbreden, in combinatie met een te ontwikkelen kanoroute. 

Ik zie gelukkig dat waar bouw en natuur vroeger twee gescheiden werelden waren nu al veel beter wordt samengewerkt met landschapsarchitecten, maar ook met ecologen en waterdeskundigen. Uiteindelijk zorgt dat voor betere, duurzamere, maar vooral spannender concepten die bovendien robuust zijn en lang meegaan.

Deze grootschalige landschappelijke gebaren zijn niet het einde, maar het begin. Doorontwerpen met de natuurlijke eigenschappen van het landschap zijn essentieel. Een mooi voorbeeld is de bedrijfstuin van Geelen Counterflow in Haelen, ontworpen door Iverna Zaalberg. Op het gebied van inpassing van loodsen en bedrijven is veel winst te behalen. Mede daarom heeft dit project een voorbeeldfunctie. Diverse elementen uit deze bedrijfstuin zijn prima toe te passen in particuliere tuinen. Bij de toenemende vraag naar onderhoudsvriendelijke tuinen wordt te vaak gedacht aan zo veel mogelijk bestrating. De mens en zijn beleving komen amper aan bod. Terwijl juist van belang is dat we ons goed voelen in een tuin. Sfeer en stijl van de beplanting worden door de keuze van de planten versterkt of zelfs bepaald. Een onderhoudsvriendelijke tuin kan wel degelijk groen zijn!

Gezonde en gemotiveerde werknemers vormen het grootste kapitaal van een organisatie. Een groene omgeving reduceert stress en verhoogt de concentratie. Planten op de werkplek hebben een positief effect op de productiviteit, vooral bij taken die een beroep doen op de creativiteit. Ook het ziekteverzuim gaat omlaag. Werknemers die op een mooie natuurtuin of natuurlijk landschap kijken of dagelijks een lunchwandeling maken hebben daar aantoonbaar baat bij. De buitenruimte is functioneel ingericht en heeft een eenvoudige, natuurlijke uitstraling zonder poespas. Enerzijds complementeren de eenvoud en functionaliteit van de natuurtuin het gebouw. Anderzijds is er een duidelijke relatie tussen het gebouw, haar functie en de tuin. De grond tussen de planten is afgedekt met een 8 cm dikke laag lavagranulaat. Daardoor krijgt het onkruid minder kans te kiemen. Beplanting ontwikkeld een diep wortelgestel waardoor beplanting geen last heeft van droge zomers en water geven niet of nauwelijks nodig is. 

Het gelijkwaardig benaderen van de verschillende belangen kan spannende en vernieuwende ruimtelijke landschappen opleveren. Van grootschalige concepten naar de laatste beplanting alles draagt bij aan de ultieme groen benadering van loodsen én bedrijven die opeens niet alleen meer ‘online’ een meerwaarde bieden.